Nurdoğan ARSLAN ERGÜN

Türkiye, 6 Şubat’ta yaşadığı sarsıntının hem toplumsal hem de ekonomik yaralarını sarmaya çalışıyor. 20 milyar doları aşan ihracatıyla bilhassa dokumacılık ve hammaddeleri, besin, makine üzere alanlarda üretim üssü olan bölgenin toparlanma müddeti ‘en iyimser’ varsayımla bir yıl olarak öngörülüyor. Lakin kasvet yalnızca üretimin aksamasıyla hudutlu kalmıyor; bölge iş beşerinin önünde beşeri sermayenin kaybı, yaklaşan çek ödemeleri, işletme sermayesi, piyasaya olan borçlar, ötelenen fakat ödeme günü yaklaşan krediler üzere bir dizi sorun bulunuyor.

Depremin etkilediği 11 ilin Türkiye ekonomisindeki hissesinin yüzde 10 olduğunu söyleyen Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri (GAİB) Koordinatör Lideri Ahmet Fikret Kileci, acilen tahlil üretilmediğinde yalnızca bölgenin değil ülke iktisadının ‘yara’ alacağına dikkat çekti. Yalnızca şubat ayında bölge ihracatında yüzde 44’lük düşüş yaşandığını hatırlatan Kileci, “Üretim olmazsa ihracat da olmaz” diyerek bölge işletmelerine uzun vadeli sarsıntı kredisi dayanağı istedi. Kileci’ye nazaran, 6 ay ötelenen ödemelerin kalan fiyatları faizsiz olarak en az 2 yıl olarak uzun vadeye yayılmalı.

“Yıkılan fabrika işçisi desteklensin”

Yaklaşan çek takaslarına da dikkat çekerek “Çekleri devlet ödesin çek sahibi devlete borçlansın” diyen Kileci, böylelikle üçüncü bireylerde de hak mahrumiyeti yaşanmayacağını söyledi. Kileci, “Bunun ismine çek kredisi mi dersiniz ne derseniz deyin, çeklerin yazılmaması sicilin bozulmaması lazım. Sistemin kilitlenmemesi gerekiyor” dedi.

En değerli noktalardan birini de bölgedeki iş gücünün kaybı olarak gösteren Kileci, “Beşeri sermaye yerinde kalmalı” dedi. Bölge nüfusunun yüzde 25’inin gittiğini söyleyen Kileci’nin bu noktadaki önerisi ise, bir yıl boyunca devlet patron üzerindeki yükü kaldırsın ve patron kesintiler toplamını emekçiye maaş olarak versin. Yıkılan, üretim yapamayan fabrikaların çalışanı desteklensin.

Bu işletmelere finansman sağlansın. Kileci, şöyle devam etti: “İnsan kaynağının kaybı parayla çözülecek bir sorun değil. Bizim bölge olarak en kıymetli silahımız insan. Ustalarımız var, ehil insanlarımız var. Bunları kaybedersek bir daha bölgeye insan getirmemiz çok sıkıntı olur. Ve biz şu anda elimizdeki bu kaynağı kaybediyoruz. Bölgeden önemli manada kaçış var.

“Bankalar teminat vermiyor, sigorta yapılmıyor”

Bölgenin yaşadığı öteki bir sorunu da “Bankalar çekimize teminat vermiyor. Sigorta şirketleri sigorta yapmıyor” formunda lisana getiren Ahmet Fikret Kileci, “Batıdaki birçok banka sarsıntı bölgesi yazılı çeki teminat almıyor. Son bir haftadır bununla ilgili çok şikayet duymaya başladık. Sigorta şirketleri gelip sigorta yapmak istemiyor. Bu nasıl kenetlenme olacak? Demiyoruz ki onlar ziyan etsin. Koysun önüne sarsıntı şartnamesini ona nazaran yapsın. Kendi şirketimde yurtdışından sigorta getirttim.”

“İskenderun Limanı, zararın boyutunu büyüttü”

Öte yandan Gaziantep üzere bölgelerde pek çok fabrikada üretimin başladığını lisana getiren Kileci, en büyük sorunun bölge ihracatının yüzde 70’inin yapıldığı İskenderun Limanı’nın çalışmaması olduğunu belirtti. Limandan yalnızca ihraç taşımaları değil üretimde kullanılan ithal hammaddelerin de taşındığını kaydeden Kileci, “2 bin adet yanan, 4-5 bin adet de ziyan gören konteyner var. 200 bin doların üzerinde bir zarar” dedi.

4 milyon dolarlık iplik çöp oldu

Binlerce insanın enkaz altında kaldığı sarsıntılardan büyük hasar alan tesislerden biri de 36 yıldır Kahramanmaraş’ta faaliyet gösteren Arsan Dokuma Boya Sanayi fabrikası oldu. Tesiste her biri 750 bin Euro olan makineler kurtarılmayı beklerken hemen yıkılacak olan ağır hasarlı 15 bin metrekarelik iplik boyahanesinde 4 milyon dolar kıymetinde 130 ton iplik bulunuyor. Fabrika, 25 bin metrekarelik alanda da dokuma ve örgü kumaş boya terbiyesi yapıyordu.

Makinelerin sağlam olduğunu lakin bina ağır hasarlı olduğundan içeri giremediklerini söyleyen Arsan Dokuma Boya Sanayi Ticaret AŞ’nin sahibi Ahmet Açıkgöz, “Sigorta şirketi hasar tespiti yapıyor. Makineleri kurtarmaya çalışıyoruz. Sigortada yüzde 22 muafiyet var. İplikler çöp oldu lakin yarı fiyatına geri dönüşüme veririz. Lakin makineleri kurtaramazsak ziyan çok büyük olur” dedi.

Makinelerin her birinin 750 bin Euro olduğunu belirten Açıkgöz, 175 adet dokuma tezgahında 400 bin metre kumaş ürettiklerini kaydetti. Bin 500 metrekare idari binanın büsbütün yıkıldığını anlatan Açıkgöz, günlük 40 bin metre dokuma kumaş, 30-35 bin ton örme kumaş üretip boyayabildiklerini açıkladı. Geçen yıl 12 milyon dolar ihracat yaptıklarını açıklayan Açıkgöz, “Şubatta elimizde kalan eserleri ihracata verdik. Lakin şu an üretim yok. İhracat durdu” dedi.

“Gündem seçim olmamalı”

Bünyelerinde toplam bin 50 kişinin çalıştığını, çalışanlardan da zelzelede hayatını kaybedenler olduğunu aktaran Açıkgöz, sarsıntı anında 80 kişilik grubun örgü boyamada çalıştığını söyledi. Bu grupta can kaybı olmadığını aktaran Açıkgöz, “En optimist iddiayla üretime geçmemiz bir yılı bulur. Boyahane altyapımız burada, taşınmamız mümkün değil. Boyahane ve dokumada vasıfsız eleman olmaz. 20 yıllık ustalarımız vardı.

Çalışanlara iş veremezsek burada tutamayız. O vakit da barınma boş olur. Barınma yoksa da çalışan olmaz” diye konuştu. Sarsıntıda iki yeğeni ve annelerini kaybeden Ahmet Açıkgöz, hislerini şöyle anlattı: “Bu zelzele değildi diğer bir felaketti. Sarsıntıda iki yeğenimi ve annelerini kaybettim. Bir yeğenimi ellerimizle kazarak kurtardık. Her kente bir bakan atanmalı ve o bakanın tek işi o kent olmalı. Bir yılda toparlanmak isteniyorsa gündem seçim olmamalı.”

Gaziantep Büyükşehir Belediye Lideri Fatma Şahin: Alımlar depremzededen yapılmalı, bölge kalkınmalı

“Bu sarsıntı değil öbür bir afetti, bunu atlatmamız kolay olmayacak. Vilayetimizde 34 tarihi mescitten 22 tanesi hasarlı. 10 hamamdan 1 tanesi hasar aldı. 23 handan 5’i ağır hasarlı. Kalemiz ağır bakımda. Bilhassa Nurdağ ve Islahiye bölgelerimiz ağır yara aldı. Sanayicimizden 3 bin tane konteyner yapmalarını istedik lakin gereç yok. O nedenle prefabrik ve ahşap konteynere geçtik. Küçük endüstride ahşap konteynerlere başladık. Bölgemizi yine cazibe merkezi yapmak için aksiyon aldık.

Bölgenin üretim kapasitesinin artırılması ve kampanyalarla buradan çıkan eserlerin satın alınması için çaba ediyoruz. Yani ‘depremzededen alınmalı, bölge kalkınmalı’ diyoruz. Bir yıl içinde 100 bin kişi için hayatı normalleştirip ekonomiyi düzeltmemiz lazım. Bunun için Japon, Şili modellerini inceledik.

Gaziantep modeli geliştirip tek işi zelzele sonrası uygunlaştırma olan şube kurduk. Gaziantep kendi içinde sıkı bir işbirliği ile yaralarını sarıyor. Sarmazsanız yutarlar sizi; bankacı çabucak kredisini çeker, sigortacı gelmez. Dünyada bunu başaran sistemleri inceliyoruz. Bu bir kalkınma modeli. Bu kalkınma modelini bilimle yöneteceğiz. İmar yapısını yine düzenleyip arsa üretmek için A2 yerler imara açacağız. Kentin çapı genişleyip yeni baştan kent planlayacağız.”

Nurdağ’da hayat kolay değil

Depremin en fazla hasar bıraktığı bölgelerden Nurdağ’da konteyner kentlerin kurulmasıyla bölge dışına çıkan beşerler dönmeye başlamış durumda. Yaklaşık 12 bin kişinin konteynerde yaşadığı bölgede çadırda yaşayanlarla birlikte 20 bin kişi barınıyor. Bölgede kurulan toplumsal marketlerde vatandaşların yiyecek ve giyecek gereksinimleri puan sistemiyle karşılanıyor. Giysi için 750 puan, yiyecek için 500 puan, çocuklar dahil her bir aile bireyine tanımlanıyor.

Puan sisteminde beşerler TC numaralarıyla alım yapabiliyor, böylelikle kimin ne kadar gereç aldığı sisteme giriyor. Japonya’dan gelen gönüllüler de toplumsal marketlerde insanlara yardımcı olmaya çalışıyor. Ayrıyeten bu sistemle bölge dışından gelen stokçuların da önüne geçilmeye çalışılıyor. Her ne kadar sistem kurulmaya çalışılsa da Nurdağ’da ömür hiç de kolay değil. Hala insanların banyo hijyen sıkıntıları devam ediyor.