2022 otomotiv kesimi için vasat bir yıl oldu. Ocak-Kasım devrinde sıfır araçlarda üretim geçen yılın tıpkı periyoduna nazaran yüzde 5,7, araba üretimi yüzde 1,6 artarken, toplam satışlar yüzde 0,1, araba satışları yüzde 2,4 azaldı.

Sıfır otomotiv pazarında, yüksek döviz kurunun üretim maliyetlerini artırması nedeniyle arz zahmeti yaşanırken, sıfırdaki fiyat artışı dalgası tüketicinin yöneldiği 2. ele de yansıdı. Görece daha canlı bir yıl geçiren 2. elde de pazar büyümesi birinci on bir ay itibariyle düşük kaldı.

İlk on bir ayda 2. el piyasada araba satışları yüzde 4,2 artarak 5 milyon 631 bin 862, toplam araç satışları ise yüzde 6,9 artışla 8 milyon 457 bin 722 adet oldu.

Yılın son ayında başlayan hareketliliğin 2. elde araba satışlarını yılın tümünde 6,2- 6,3 milyon adede, toplam satışları 9 milyonun üzerine taşıması bekleniyor.

MASFED Lideri Aydın Erkoç, “Sektörün canlanması için kalıcı tahliller gerekiyor” dedi.

Pandemi tesirleri giderek ortadan kalkarken, bilhassa Avrupa ülkelerinde yaşanan resesyon, global uyuşmazlıklar, Rusya-Ukrayna savaşının yansımaları ve iç piyasada düşen alım gücü, finansman zahmetleri üzere faktörler, kesimin performansındaki gerilemede tesirli oldu. Türk otomotiv kesiminde, bilhassa lokomotif eser olan arabada üretim ve ihracat açısından makûs bir yıl geçirilirken hem üretim hem ihracatta ticari araçlar ve otomotiv yan sanayii görece daha güzel bir performans sergiledi.

Üretim sürat kesti

Otomotiv Sanayii Derneği’nin (OSD) bilgilerine nazaran 2022 yılı Ocak-Kasım devrinde otomotiv bölümünde toplam üretim, geçen yılın eş periyoduna kıyasla yüzde 5,7, bunun içinde araba üretimi ise yüzde 1,6 arttı. Bu devirde, toplam üretim 1 milyon 210 bin 331 adet, araba üretimi ise 717 bin 368 adet seviyesinde gerçekleşti. Ticari araç kümesinde ise Ocak-Kasım devrinde üretim yüzde 13 arttı. Ağır ticari araç kümesinde yüzde 25 ve hafif ticari araç kümesinde yüzde 11 üretim artışı kaydedildi.

2022 yılı Ocak-Kasım periyodunda toplam pazar geçen yılın birebir devrine nazaran yüzde 0,1 küçülerek 705 bin 183 adet seviyesinde gerçekleşti. Bu periyotta sıfır araba satışları ise yüzde 2,4 azaldı ve 505 bin 886 adette kaldı.

Bu ortada Ocak-Kasım devrinde araba pazarında ithal arabaların hissesi yüzde 62 olarak gerçekleşti. Öbür deyişle satılan her 100 sıfır arabadan 62’sinin ithal olduğu belirlendi.

2021 yılı Ocak-Kasım devrine nazaran ticari araç pazarı ise yüzde 6 büyüdü. On bir aylık devirlere nazaran ağır ticari araç pazarı yüzde 19, hafif ticari araç pazarı yüzde 3 büyüme kaydetti.

Otomobil ihracatı yüzde

4,6 azaldı Ocak-Kasım periyodunda geçen yılın tıpkı periyoduna nazaran, toplam otomotiv ihracatı adet bazında yüzde 5, bu kapsamda araba ihracatı ise yalnızca yüzde 0,4 arttı. Bu periyotta toplam ihracat 876 bin 187 adet, araba ihracatı ise 509 bin 364 adet seviyesinde gerçekleşti.

On bir aylık bilgilere nazaran Türkiye iktisadının lokomotif dallarından otomotiv, fiyat bazında ihracatta ise 16 yıldır aralıksız sürdürdüğü liderliği bu yıl kimya dalına kaptırdı. Geçen yılın birebir periyoduna nazaran, yan sanayi de dahil toplam otomotiv ihracatı dolar bazında yüzde 5,3 artışla 28 milyar 334,7 milyon dolar oldu. Bunun içinde; araba vd. araçlardan oluşan “ana sanayi” ihracatı yüzde 3 artışla 16 milyar 609,6 milyon; lastik, emniyet camı, motor, akümülatör vd. aksam ve modüllerden oluşan yan sanayi ihracatı ise yüzde 8,8 artışla 11 milyar 749 milyon dolar olarak gerçekleşti.

On bir aylık periyotta ana sanayi eserleri içinde araba ihracatı geçen yılın tıpkı devrine nazaran yüzde 4,6 düşüşle 7 milyar 976,1 milyon dolara gerilerken, başka araçlarda ihracat yüzde 11,3 artarak 8 milyar 609,6 milyon dolara ulaştı.

Sıfır otomotiv pazarı; yüksek döviz kurunun üretim maliyetlerini artırması, yüksek vergilerin satış fiyatlarının yükselmesi, bu iki faktörün de tesiriyle eser arzında yaşanan daralma nedeniyle küçülürken, fiyat artışı dalgası tüketicinin yöneldiği ikinci ele de yansıdı. Sıfır araçta arzın talebi karşılayamaması ikinci elde de fiyatların yükselmesine neden olurken, yüksek kredi faizleri ve vadelerin kısalığı nedeniyle finansmana erişim zahmetleri de ikinci el piyasaya olumsuz yansıdı.

Kamuoyunda oluşan sıfır araçlarda ÖTV indirimi beklentisi de ikinci el piyasanın potansiyel alıcılarında bekleme eğilimini güçlendirdi. Kasım ayında yapılan “matrah indirimi” düzenlemesi ile sıfır araçlarda yaşanan kısmi fiyat düşüşleri de devam eden arz külfeti nedeniyle sıfır araç piyasasını umulan seviyede canlandırmadı. Sonrasında ikinci ele yöneliş yine ivme kazanırken, bu piyasada da fiyatlarda yeni bir yükseliş dalgası yaşandı.

Tüm bu faktörlerin tesiriyle ikinci el araç piyasası yıl boyunca genel olarak sıfıra nazaran daha canlı bir yıl geçirdi. Lakin yükselen fiyatlar nedeniyle, ikinci ele pazar büyümesi taleple orantılı gerçekleşmedi. Bilhassa arabada satışlar geçen yılın çok az üzerinde gerçekleşti.

TÜİK’in noter evreleri üzerinden derlediği istatistiki datalara nazaran Ocak-Kasım periyodunda ikinci el piyasada araba satışları geçen yılın eş periyoduna nazaran yüzde 4,2 artarak 5 milyon 631 bin 862, toplam araç satışları ise yüzde 6,9 artışla 8 milyon 457 bin 722 adet oldu.

On bir aylık periyotlara nazaran satışlar minibüste yüzde 0,8, otobüste yüzde 0,3 gerilerken, Pazar hissesi düşük araçlardan motosiklette yüzde 39, özel gayeli taşıtlarda yüzde 13,6, traktörde yüzde 10,7 kamyonette yüzde 6,2, kamyonda yüzde 5,1 artış gösterdi.

Yazdan bu yana daralma

İkinci el piyasadaki satışların seyrine bakıldığında; yılın ikinci çeyreğinde kaydedilen yüksek oranlı artışlarından akabinde, temmuz ayından bu yana daralan bir piyasa tablosu göze çarpıyor. Araba satışlarının geçen yılın birebir aylarına nazaran Temmuz’da 7,8, Ağustos’ta yüzde 12,9, Eylül’de yüzde 20,7 ve Kasım’da yüzde 28,7 azaldığı dikkati çekiyor.

2. elde yıl sonu rahmeti

İlk on bir aydaki performansın bilakis, 2022 yılının son günlerinde ikinci el araba piyasasında görece canlanma gözleniyor. Sıfır araçlarda ÖTV matrah indiriminin yarattığı ucuzlamanın tatmin etmemesi ve sıfırda devam eden arz kasveti bunda tesirli. Satıcılar, bilhassa Ekim, Kasım periyodundaki sakinliğin 2022 yılının sonuna yaklaşırken yerini ağır bir talebe bıraktığını, satışlarda kayda paha bir canlanma olduğunu belirtiyor. Yeni model sıfır araçların fiyatlarında yükselme beklentisinin de ikinci ele talebi artırdığı düşünülüyor.

Yılın son ayındaki bu canlanmanın satışlara yansımasıyla, yılın tümünde ikinci elde toplam satışların arabada 6,2-6,3 milyon adete ulaşabileceği, toplam satışların da 9 milyonu aşacağı belirtiliyor.

Motorlu Araç Satıcıları Federasyonu (MASFED) Genel Lideri Aydın Erkoç, DÜNYA’ya yaptığı açıklamada, sıfır araçta üretim maliyetleri, vergileme ve eser arzı bağlamındaki problemler çözülmediği sürece ikinci elde de fiyatların yükselmeye devam edeceğini belirterek, “Sektörün canlanması için daha kalıcı tahliller gerekiyor” dedi.

Bu ortada tüketicinin alım gücünün düşmesinin tesirine de işaret eden Erkoç, bunun yanı sıra finansmana erişimde yaşanan badirelerin da piyasayı olumsuz etkilediğini belirtti. Erkoç, taşıt kredilerinde faiz oranlarının çok yüksek, vadenin ise çok kısa olduğuna işaret ederek, “Vatandaşlar araç satın alıp muhtaçlıklarını karşılamak istiyorlar lakin bankalardan kredi alırken sorun yaşıyorlar. Sıfır araç tedariki de her geçen gün zorlaşırken bölümü canlandırmak için daha kalıcı tahliller gerekiyor. Banka faiz oranlarının düşürülmesi ve vade sayılarının artırılması piyasalara olumlu yansıyacaktır” dedi.

Aydın Erkoç, kasko fiyatlarında da fahiş artışlar olduğunu söz ederek, araç kıymetindeki artışların yanı sıra yedek modül fiyatları ve sigorta şirketlerinin hasar maliyetlerinin artmasının, kasko fiyatlarında son bir yılda yüzde 250’ye varan oranlarda artışa yol açtığını belirtti.

Naki BAKIR