2023 yılında Türkiye’de ihracatın 265 milyar dolar seviyesinde olması beklenirken, Türkiye’nin dünya ortalamasının üç katı ihracat ivmesi yakaladığı görüldü. 2011 ve 2021 yılları karşılaştırmasında Türkiye, ihracatta dünya ortalamasının üç katı bir büyüme kaydetti, lakin 2023 amaçlarını yakınsayamadı. 2021’de dünya ülkelerinin toplam yıllık ihracatı 2011’e nazaran yüzde 21,9 artışla 18 trilyon 141,4 milyar dolardan 22 trilyon 112,5 milyar dolara çıkarken, Türkiye’nin yıllık ihracatı yüzde 66,9’luk artışla 134,9 milyar dolardan 225,2 milyar dolara yükseldi. Türkiye 2011-2021 periyodunda dünya ihracat liginde ise 2 basamak yükseldi. 2011’deki ihracat meblağıyla 32’nci sırada yer alan Türkiye, 2021 itibariyle 30’uncu oldu. Anılan yıl dünya ihracat liginde birinci beş değişmeyerek; sırasıyla Çin, ABD, Almanya, Japonya ve Hollanda olarak sıralandı.

2012 yılında hazırladığı ihracat stratejisi ile 2023 için 500 milyar dolarlık ihracat amacı belirleyen Türkiye, bu maksadı yakınsayamasa da, global ticareti baskılayan beklenmedik gelişmelere karşın dünya ortalamasının üç katı ihracat ivmesi yakaladı. İhracatın, 2023’de 265 milyar dolayında kalacağı hesaplandı.

15 Temmuz darbe teşebbüsü, İstanbul Havalimanı baskını, Avrupa ekonomilerindeki gelişmeler, Covid 19 pandemisi, Rusya-Ukrayna savaşı üzere ulusal ve global ticareti baskılayan beklenmedik pek çok faktör bunda tesirli oldu. Dünya ihracat hacmi de 2023’te beklenen 34,6 trilyon dolarlık seviyenin çok gerisinde kalırken; Türkiye’nin 2023 için belirlediği gayenin yaklaşık yarısı seviyesinde kalacağı, lakin dünya ihracat liginde 2 basamak yükselerek 30’uncu sıraya yükselmesi bekleniyor.

2023 stratejisi ne öngörüyordu?

2012 yılında İktisat Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı ve TİM eşgüdümü ile kamu, özel kesim ve sivil toplum kuruluşlarının görüş ve katkılarıyla hazırlanan “2023 Türkiye İhracat Stratejisi ve Aksiyon Planı”, Yüksek Planlama Konseyi (YPK) kararı ile bir “Kamu Strateji Belgesi”ne dönüştürülerek Resmî Gazete’de yayımlanmıştı.

İhracat Stratejisi ve Hareket Planı ile Türkiye’nin yakaladığı ihracat ivmesinin devamını sağlayarak sürdürülebilir bir iktisat için ihracat atılımı ile yıllık ihracat hacmini 2023’te 500 milyar dolara, dünya ihracatındaki hissesini da yüzde 1,46’ya çıkarmak hedefleniyordu. 2023 yılında dünya ihracatının ise 34,3 trilyon dolar olacağı öngörülüyordu.

Strateji çerçevesinde 2023 itibariyle 500 milyar dolar amacını yakalamak için 2012-2023 yılları ortasında yıllık ihracatın yıllık ortalama yüzde 11,7 artması öngörülüyordu.

2011 ve 2021 yılları karşılaştırmasında Türkiye, ihracatta dünya ortalamasının üç katı bir büyüme kaydetti, lakin 2023 amaçlarını yakınsayamadı. 2021’de dünya ülkelerinin toplam yıllık ihracatı 2011’e nazaran yüzde 21,9 artışla 18 trilyon 141,4 milyar dolardan 22 trilyon 112,5 milyar dolara çıkarken, Türkiye’nin yıllık ihracatı yüzde 66,9’luk artışla 134,9 milyar dolardan 225,2 milyar dolara yükseldi.

2023-2025 Orta Vadeli Program gayelerine nazaran Türkiye’nin ihracatının 2022’nin tümünde 255 milyar dolar olacağı iddia edilirken, 2023 ihracatı ise 265 milyar dolar olarak hedefleniyor. Bu da İhracat Stratejisi ve Hareket Planı ile 2023 için öngörülen 500 milyar dolarlık maksadın neredeyse yarısı demek.

Dünya ihracatından hisse yüzde 1’i geçti

2012 yılında dünya (mal) ihracatında Türkiye’nin yaklaşık yüzde 0,8 olan hissesinin, 2013 yılında yüzde 0,91, 2018 yılında yüzde 1,18’e ve 2023 yılında yüzde 1,46’ya ulaşması hedefleniyordu. Bu gayeye, dünya toplam ihracatının 34,3 trilyon dolar olacağı öngörüsü baz oluşturuyordu. Ortadan geçen müddette dünya ihracat hacmi de bu öngörünün uzağında kaldı.

Türkiye’nin 2012- 2020 ortasında az da olsa artmasına rağmen yüzde 1’in altında seyreden dünya ihracatındaki hissesi, 2021 yılı itibariyle yüzde 1,02 ile birinci kere yüzde 1 seviyesini yakalamış oldu.

Türkiye 30’uncu ihracatçı ülke

2023 yılında 2 trilyon dolar GSYH ile 10’uncu büyük iktisat olma amacı paralelinde hazırlanan 2023 İhracat Stratejisi ve Hareket Planı ile 2023 için öngörülen 500 milyar dolarlık ihracat gayesi yakalanamazken, Türkiye 2011-2021 periyodunda dünya ihracat liginde 2 basamak yükseldi.

2011’deki ihracat meblağıyla 32’nci sırada yer alan Türkiye, 2021 itibariyle 30’uncu oldu. Anılan yıl dünya ihracat liginde birinci beş değişmeyerek; sırasıyla Çin, ABD, Almanya, Japonya ve Hollanda oldu.

25 milyar dolar ihracat yapılan ülke şimdi yok

2011’de 27 olan 1-10 milyar dolar ortasında ihracat yapılan ülke sayısının 2023’te 44’e, 10-25 milyar dolar aralığındaki ülke sayısının da bu devirde 1’den 7’ye çıkarılması performans göstergesi kabul ediliyordu. Birinci defa 2019’da bir ülkeye ihracatta 25 milyar doların aşılması, bu sayının 2023’te 5’e çıkarılması hedefleniyordu.

Ekim 2022 sonu itibariyle yıllıklandırılmış bilgilere nazaran, 1-10 milyar dolar ortasında ihracat yapılan ülke sayısı 43 olurken, ABD, İtalya, İngiltere ve Irak olmak üzere dört ülkeye 10-20 milyar dolar ortasında ihracat yapıldı; yıllık ihracatın 20 milyarı aştığı tek ülke ise hala Almanya.

2023 Türkiye Sanayi Stratejisi’nde, 25 milyar doların üzerinde ihracat gerçekleştiren vilayet sayısının da plan devrinde 1’den 4’e yükselmesi bekleniyordu. Fakat Ekim 2022 sonu itibariyle yıllıklandırılmış bilgilere nazaran 253 milyar dolarlık toplam ihracatın yaklaşık yarısını tek başına İstanbul gerçekleştirirken, 25 milyar doların üzerinde ihracat yapan öbür bir vilayet bulunmuyor. Sırasıyla İzmir, Kocaeli, Bursa, Ankara ve Gaziantep’in yıllık ihracat hacimleri 10-15 milyar dolar ortasında değişiyor.

İhracatçı sayısı 100 bine yaklaştı

2012 yılında 50 bin dolayında bulunan ihracatçı sayısının, 2023 sonuna kadar 20 bin kişinin eklenmesiyle 70 bine ulaşması stratejik planın performans kriterleri ortasında yer alıyordu. İhracatçı firma sayısı öngörülerin üzerine artış gösterdi. 2016’da 70 bini aşan kelam konusu firmalar, 2021 itibariyle 96 bin 158’e ulaştı. 2011 itibariyle sayıları 12 olan 1 milyar doların üzerinde ihracat yapan firma sayısı 2021 itibariyle 15 oldu. Birinci bin ihracatçının, toplam ihracatta 2011’de yüzde 65 dolayında bulunan, 2023’te yüzde 50’ye gerilemesi öngörülen hissesi, 2021’de yüzde 54,7’ye indi. Ar-Ge harcamaları Ar-Ge harcamalarının 2011’de yüzde 0,8 dolayında bulunan GSYH’ye oranının, 2023’te yüzde 3’e ulaşması öngörülürken, bu oran 2021’de yüzde 1,13 oldu. 2011’de yüzde 40’larda bulunan, 2023’te yüzde 66,9’a yükselmesi hedeflenen özel bölümün toplam Ar-Ge harcamalarındaki hissesi, 2021 itibariyle yüzde 70,7 oldu. İhracatta yüksek teknoloji hissesi Türkiye Sanayi Stratejisi’nin uzun periyotlu vizyonu, “Orta ve yüksek teknolojili eserlerde Avrasya’nın üretim üssü olmak”; genel maksadı ise “Türk endüstrisinin rekabet edebilirliğinin ve verimliliğinin yükseltilerek, dünya ihracatından daha fazla hisse alan, yüklü olarak yüksek katma bedelli ve ileri teknolojili eserlerin üretildiği, nitelikli işgücüne sahip sanayi yapısına dönüşümünü hızlandırmak” olarak belirlenmişti.

Orta-yüksek teknolojili eserlerin toplam imalat sanayi ihracatı içinde 2011’de yüzde 28 olan hissesinin 2023’te yüzde 35’e yükselmesi hedefleniyordu. Kelam konusu hisse, TÜİK’e nazaran bu yılın Ocak-Ekim periyodu itibariyle yüzde 33,1 oranı ile 2023 gayesini yakınsadı.

İmalat sanayii ihracatı içinde yüksek teknolojili eserlerin 2011’de yüzde 3,6 olan ve 2023’te yüzde 8’e ulaşması hedeflenen hissesi ise birebir devirde yüzde 2,9’da kaldı. 2023’te yüzde 57’ye gerilemesi öngörülen düşük ve orta-düşük teknolojili eserlerin toplam hissesi da Ocak-Ekim 2022 devri itibariyle yüzde 64 olarak gerçekleşti.

Naki BAKIR