Karabağ Savaşı’nın akabinde Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan ortasında imzalanan üçlü bildirinin uygulamaya konulmasıyla bölge, yeni ulaşım çizgileri sayesinde artık savaş ortamından çıkarak ekonomik kalkınmanın yaşandığı bir süreçte. Karabağ sorunu nedeniyle yaklaşık 30 yıldır kapalı kalan tüm iktisat ve ulaşım çizgilerinin açılması planlanıyor. Bu süreçte, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in birçok kere “Zengezur koridoru” biçiminde tabir ettiği ulaşım sınırı ön plana çıkıyor. Bu koridor sayesinde Azerbaycan ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ortasında irtibat sağlanmış olacak.

Dr. Ayşegül Ketenci, Zengezur Koridorunun açılmasının ehemmiyetini 3 soruda kaleme aldı.

1 Zengezur Koridoru’nun açılması neden değerli?

2020 yılında, 2. Karabağ Savaşı Azerbaycan’ın mutlak üstünlüğüyle sona erince, bölgedeki güç istikrarının tekrar şekillenmesinin de yolu açılmış oldu. Savaş sonrasında imzalanan muahedede, Ermenistan’ın yaklaşık 30 yıldır elinde tuttuğu topraklardan geri çekilmesi öngörülmüş ve burada oluşacak itimat atmosferi sayesinde yeni ulaşım koridorlarının hayata geçirileceği belirtilmişti. Azerbaycan ile Nahçıvan ortasında açılacak yeni ulaşım ilişkisi, bu mutabakatın en kıymetli hususlarından biri oldu. O denli ki Orta Asya’dan Azerbaycan’a ulaşan ulaşım koridorları tam da bu noktada bıçak üzere kesiliyor ve Azerbaycan’ın Nahçıvan ve sonrasında Türkiye ile irtibat kurması engellenmiş oluyordu. Ulaşım koridorunun tekrar tesis edilmesi uzun ve meşakkatli bir süreç. Lakin bu gerçekleşirse, bahse mevzu güzergah boyunca kesintisiz biçimde Orta Asya ve Avrupa ortasında Hazar ve Türkiye üzerinden geçecek bir güzergah hayata geçirilmiş olacak. Bu durumda, Türkiye’nin yalnızca Azerbaycan ile değil, tüm Orta Doğu ile ticaret hacminin artması kelam konusu. Zengezur Koridoru’nun hayata geçirilmesiyle Türk Dünyası’nın ticari, lojistik ve siyasi bağları güçlenecek. Zengezur, Türk Dünyası’nın parlayan yıldızı olma potansiyeline sahip.

2 Koridorda hangi aktörler hangi hedeflerle hareket ediyor?

Zengezur birçok ülkenin ilgi alanına giren bir coğrafyada yer alıyor. Çok karmaşık bu denklemin en değerli tarafları; İran, Ermenistan, Azerbaycan, Rusya ve Türkiye. Türkiye-Azerbaycan ortasındaki kadim dostluğun yanında TANAP sayesinde Azerbaycan gazı Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşınıyor ve böylelikle gönül bağı ekonomik bağlarla da perçinleniyor. Kendini bölgesel bir güç olarak gören İran, Azerbaycan’ın, İran’da yaşayan Azeriler için bir cazibe merkezi haline gelmesinden çekinirken, Zengezur’un açılmasıyla Ermenistan ile kontağının kopması sebebiyle Karadeniz’e çıkışının engelleneceğini öngörüyor. Bu durum İran için kendi aleyhine bir hudut değişikliği ve jeostratejik bir gerileme olarak bedellendiriliyor. Bu da İran açısından, Karadeniz’e ve Rusya’ya ulaşamamak, Kafkasya’da tesir alanının azalması ve Kuşak-Yol üzerindeki geçiş ülkesi olma gücünü yitirmesi olarak algılanıyor. İran’ın bütün bu algıları ve savları bir yana, Zengezur ile ilgili korkunun asıl sebebi, Azerbaycan ve Türkiye’nin bölgede daha aktif hale gelmesinden çekinilmesi. 2. Karabağ Zaferi sonrasında imzalanan mutabakatın 9. hususunda, Rusya’nın Zengezur Koridoru üzerinde denetimi elinde bulunduracağı kararı yer alıyor, bu durum Rusya’nın bu coğrafyada güçlü bir pozisyona geçmesini sağlıyor ve kontrol üstünlüğüne vurgu yapıyor.

3 Koridorun açılması neleri değiştirecek?

Zengezur Koridoru üzerinde birçok aktörün birbirinden farklı çıkar alanları olduğundan, çarpışan çıkarlar coğrafyadaki gerginliğin artmasına da sebep oluyor. Zengezur’un açılması, bütün bölge ülkelerinin kendi ortalarında ve öteki coğrafyalarla ilişki kurmasını kolaylaştıracak, ticaret ve lojistik bağlarının güçlendirilmesiyle, refahın artmasına paralel olarak gerginliklerin yerini yeni iş alakaları alacak. Trans Hazar Ulaşım Güzergahı (CTN) ve Memleketler arası Kuzey-Güney Ulaşım Koridoru’nun (INSTC) geliştirilmesi Avrasya’nın tedarik çizgilerinin ve transit pozisyonunun güçlenmesi manasına geliyor. Bahse mevzu yararların elde edilmesi hedefiyle bütün bölge ülkeleri için yararların ön plana çıkarılacağı bir telaffuzun geliştirilmesi gerekli. İlaveten hiçbir bölgesel aktörü dışlamadan, ortak akıl çerçevesinde ticari ve siyasi bağları geliştirmenin yolları aranırsa yeni fikirler ve tahlil teklifleri hayata geçirilebilir.